نویسنده آزاد مردان

                                            اولین فراماسون های ایران و اهداف آنان
مقدمه
فراماسونری تشکیلات یا جمعیتی است، پنهان روش ، مرموز و نخبه گرا. در تشکیلات فراماسونری این دو ویژگی اصل است. پنهان روشی را برای این انتخاب کرد که افرادی خارج از تشکیلات با اهداف و روش های آن آشنا نشوند و نخبه گرایی را از این جهت برگزیدند که قصدشان تسخیر کشورها و کل جهان است. از این جهت به هرکشوری که وارد می شود سراغ نخبگان می رود و سعی دارد تا امور اساسی و شریان های اقتصادی، فرهنگی و سیاسی آن کشور را به دست بیاورد و در آن منطقه نفوذ کند و بعد در مناطق دیگر نفوذ خود را گسترش دهد. فراماسونری ثمره آشنایی با تمدن غربی و برقراری ارتباط بین ایران و اروپا بود. سیر و سیاحت  عده ای از ایرانیان در دنیای متمدن ، اعزام محصلان به فرنگستان و سفرای ایران در ممالک اروپا اولین زمینه های آشنایی ایرانیان را با تشکیلات فراماسونری فراهم ساخت. 
میرعبداللطیف شوشتری نخستین ایرانی است که در مسافرت به هند با این پدیده جدید آشنا شد و در اثرش «تحفه العالم» از آن سخن به میان آورده و سخت تحت تاثیر روابط و پیوند بین اعضای این نهاد قرار گرفته است. ابوالفتح‌الحسنی الحسینی معروف به سلطان‌الواعظین هم از زمره نخستین ایرانیانی بود که با فراماسونری آشنا شد. او هم مانند شوشتری مجذوب ظواهر فراماسونری شده و مداح آن به شمار می‌رفت

 اما نخستین ایرانی که از جرگه دولتمردان به فراماسونری پیوست، عسگرخان افشار ارومی بود که در سال 1808/1187ق. از سوی فتحعلی‌شاه و عباس‌میرزا روانه فرانسه شد تا پیام آنها را به ناپلئون رسانده و از او برای مقابله با توسعه‌طلبی روس‌ها درخواست کمک کند. بنابر روایات، کارگزاران انگلیسی مقیم پاریس که از این اقدام ایران نگران شدند، برای برملا ساختن نقشه ایرانیان ، عسگرخان را به یکی از لژهای انگلیس در پاریس به نام «آیین فلسفی اسکاتلند» برده و به او لقب استادی دادند. از این زمان به بعد عسکرخان فراماسون شد و مدت دوسالی که در پاریس بود ماموریت خود را به فراموشی سپرد. دومین ایرانی که به عضویت فراماسونری درآمد، میرزا ابوالحسن خان معروف به ایلچی بود که در سال 1809/1223ه.ق از سوی فتحعلی‌شاه برای عقد قرارداد به لندن رفته بود اما او هم مانند عسکرخان در آن لحظه حساس تاریخی به گفته مرحوم حائری در «پیچ و خم تمدن غرب گرفتار آمد» و به جرگه سرسپردگان بریتانیا پیوست. به نوشته خودش: «شب به خانه فری میسن میهمان بودم و محبت بسیار به ظهور رسانید من هم فری‌میسن شدم و نهایت خشنودی حاصل نمودم.» به گفته کتیرایی، ابوالحسن‌خان در ازای این خوش‌خدمتی تا زمان مرگ ماهی یک هزار روپیه از حکومت انگلیس در هند حقوق دریافت می‌کرد.دیگر ایرانی که به فراماسونری پیوست  میرزا صالح شیرازی بود که برای تحصیل به اروپا رفت او در 1818/1232 به عضویت یکی از لژها درآمد و تا زمان بازگشت لقب استاد بزرگی دریافت کرد. او اهل فضل و کمال و بسیار نکته‌سنج و تیزبین بود و برخلاف اسلافش به تمام جوانب زندگی اروپاییان توجه داشت. میرزا صالح نخستین فردی است که در ایران روزنامه منتشر کرد.

 فراموشخانه نخستین لژغیررسمی در ایران

 شواهد بسیار حکایت از آن دارد که انگلیسی ها بسیار مشتاق بودند تا لژهای فراماسونری در ایران تشکیل و فعال گردند. در همین راستا «سرگوراوزلی» سفیر وقت انگلیس در ایران با دو دستور وارد ایران می شود. یک دستور از جانب «جرج سوم» پادشاه انگلیس که مأمور می شود اطلاعات جامعی از ایران تهیه و ارسال کند و دستور دوم او تأسیس لژ فراماسونری در ایران به نام «لژ اصفهان» بود.سرگوراوزلی طی نامه ای که به لندن می فرستد، می نویسد که برای حفظ مستعمرات انگلیس، باید ایران در یک توحش و بربریت دائم نگه داشته شود. به همین دلیل با تاسیس تشکیلات فراماسونری در ایران که ابتداء « فراموشخانه » یا « خانه فراموشی» نامیده می شد ،  اعضای فراموشخانه ابزار سیاست‌های قدرت‌های خارجی در ایران قرار گرفتند.
 میرزا ملکم‌خان معروف به ناظم‌الدوله فرزند میرزا یعقوب از ارامنه اصفهان بدون تردید نخستین ایرانی بود که تلاشی آگاهانه به منظور برقراری شعبه‌ای از فراماسونری (در اصطلاح آن را فراموشخانه یا خانه فراموشی می‌گویند) در ایران به عمل آورد. او در 10سالگی به پاریس رفت و علوم طبیعی و مهندسی را فراگرفت و پس از بازگشت به ایران در دارالفنون مشغول تدریس شد. ملکم برای بیداری ایرانیان و ادامه فعالیت‌هایش استفاده از کارکردهای لژ فراماسون را برگزید. او با تیزهوشی دریافت که فراموشخانه بهترین ابزار برای پی‌ریزی جامعه‌ای است که او خواهانش بود. از این رو با کمک پدرش در سال 1274 ق این نهاد را تاسیس کرد.
 ملکم خان  هنگامی که به همراه فرخ‌خان امین‌الدوله در مقام مشاور و مترجم برای مذاکره با انگلیسی‌ها بر سر قضیه هرات به پاریس رفته بود، به لژ «سن سیر آمیته» پیوست. از این زمان به بعد دلبسته فراموشخانه شد و بلافاصله بعد از ورود به ایران با استفاده از فضایی که ناصرالدین شاه برای اصلاحات به وجود آورده بود به تشکیل آن اقدام کرد. بنابر برخی روایات، شاه هم به عضویت آن درآمد و لقب استادی گرفت!
 میرزا ملکم و پدرش برای مشروعیت بخشیدن به فراموشخانه و خنثی کردن اقدامات مخالفان ، بسیاری از رجال سرشناس از جمله جلال‌الدین میرزا و اویس میرزا از شاهزادگان قجری را به عضویت درآوردند. اقدامات میرزا ملکم باعث گردید تا جامعه به وی ظنین گردد و وی را آلت دست بیگانگان بشمار آورند. شرکت او در قراردادهای تجاری از جمله لاتاری به مقام و شهرت سیاسی‌اش لطمه وارد آورد. این عمل از یک سو تمام فعالیت‌ها و روشنگری‌هایش را زیر سوال برد و از سوی دیگر حربه مناسبی در اختیار مخالفانش قرار داد تا او را جاسوس و ابزار دست انگلیسی‌ها معرفی کنند. قرارداد «رویتر» را میرزا ملکم خان و میرزا حسن خان سپهسالار با شخصی به نام «اسرائیل یوسفات» یک یهودی ظاهراً هندی تابع انگلستان منعقد می کنند که در طی آن منابع زیرزمینی و روی زمینی ایران به مدت ۷۰سال در اختیار بیگانگان قرارداده می شود. کاری که حتی امپراطور انگلستان هم آن را باور نمی کرد که واقعا چطور ممکن است یک حکومتی چنین کاری بکند؟! 
 بساط لژ میرزا ملکم خان با هوشیاری و غیرت حاج ملاعلی کنی برچیده می شود. حاج ملاعلی کنی حداقل دونقش برجسته در تاریخ ایران دارد که یکی بر هم زدن قرارداد رویتر و دیگری برچیده کردن بساط لژ میرزا ملکم خان است. در سال ۱۳۱۷ هجری، بعد از مرگ ناصرالدین شاه یک انجمن به نام انجمن اخوت در ایران تشکیل می شود که صورت ظاهری آن فعالیت های درویشی است و در خفا محل تجمع و تشکیل جلسات فراماسونری است. 

   اولین فراماسون های ایرانی که رسماً تشکیلات فراماسونری را ایحاد کردند    

 مهدی ملک زاده  معتقد است که برای اولین بار جلسه رسمی تشکیلات فراماسونری در ایران در تاريخ 22 ربيع الاول سال 1322 قمری  در باغ شخصی سليمان خان ميکده در خیابان گمرگ برگزار و تشکیلات فراماسونری  پایه گذاری گردید. اعضاي مؤسس و كساني كه در اولين جلسه حضور داشتند بر طبق نوشته دكتر ملك زاده به شرح زير بودند:
1. ملك المتكلمين 2. سيد جمال الدين واعظ 3. ابوالحسن ميرزا شيخ الرئيس 4. حاجي ميرزا يحيي دولت آبادي 5. حاجي سيد نصرا... تقوي 6. ميرزا سليمان خان ميكده 7. سيد محمدرضا مساوات 8. ميرزا محمدحسين ذكاءالملك 9. ميرزا محسن برادر صدرالعلماء 10. ميرزا ابراهيم خان منشي سفارت فرانسه 11. حاج ميرزا مهدي دولت آبادي 12. حاجي ميرزا علي محمد دولت آبادي 13. سيد اسدا... خرقاني 14. يمين السلطنه اخوي آقاي منقح 15. ميرزا محمدعليخان نصرَ السلطان 16. ميرزا حيدرعلي زردوز 17. يحيي ميرزا 18. جلال الممالك ايرج 19. ميرزا علي اكبر حكيمي ساعت ساز 20. حاج شيخ مهدي كاشي 21. مجدالاسلام كرماني 22. مجلسي اصفهاني 23. جناب اصفهاني 24. سيد عبدالوهاب اصفهاني 25. حاج علي قلي خان سردار اسعد بختياري 26. بحرالعلوم كرماني (برادر روح كرماني ) 27. سيد عبدالوهاب معين العلماء 28.  اردشيرجي زردشتي 29. ارباب گيو زردشتي 30. سلطان العلماء زواره اي 31. ميرزا جهانگيرخان 32. حاجي سياح 33. امين الاطباء رشتي 34. ميرزا محمدحسين اعتضاءالحكماء 35. حاجي نايب الصدر شيرازي 36. قاضي قزويني 37. آقا محمدحسين تاجر (معروف به خياط ) 38. مرشد آقا 39. ميرزا نورا... خان مذوي 40. حاجي شيخ محمد رفيع 41. ميرزا حسنخان مذوي 42. نصرا... خان ناظم العلوم 43. آقا ميرزا محمدتقي محرر صدرالعلماء 44. لواءالملك 45. ميرزا عبدالخالق سده ئي 46. شيخ غلام حسيني 47. ميرزا حسن رشيديه 48. سيد عبدالرحيم كاشاني 49. سيد عبدالرحيم اصفهاني 50. ميرزا محمود اخلاقي 51. ميرزا محمود شيرازي 52. حامدالملك شيرازي 53. خان شوكت 54. شيخ عبدا... مفيد 55. شيخ علي زرندي ناطق المله 56. معين نظام .

اهداف تشکیلات فراماسونری در ایران

مطابق نوشته ملک زاده مذاكرات و مصوبات اين انجمن آشكار مي سازد كه آنها با چابكي و تردستي قصد داشتند با ايجاد اغتشاش و دودستگي در كشور از آب گل آلود ماهي گرفته و موقعيت خود را در كشور استحكام بخشند.عضويت افراد در جمعيت فراماسونري و وابستگي برخي از آنان به فرقه ضاله بابيه همنوايي و همگامي اين جريانات وابسته را در تخريب بنيانهاي سياسي ، اجتماعي و فرهنگي ايران اسلامي آشكار مي سازد بر اساس مصوبات اين انجمن مي بايستي آتش فتنه در كشور روشن شود و هيچ گاه خاموش نگردد. تأملي در مصوبات اين انجمن نشان مي دهد كه نزاع با حكومت ، تضعيف اسلام با تكيه بر بيگانگان محور اقدامات افراطي آنها مي باشد  مصوبات این جلسه به شرح ذیل است :
اول ، اشخاص متنفد و پاك نيت را در جرگه آزاديخواهان وارد كنيم .
دوم ، در اين اختلاف و دودستگي ميان پيروان عين الدوله و طرفداران ميرزا علي اصغرخان اتابك حداكثر استفاده را براي پيشرفت منظوري كه داريم بنماييم .
سوم ، آتش اختلافي كه ميان دو دسته مذكور شعله ور شده دامن بزنيم و مخالفين عين الدوله را كمك نموده تشويق به پايداري بنماييم .
چهارم ، اشخاص جاه طلب را به مخالفت با دولت و دستگاه فعلي تشويق نماييم .
پنجم ، با حوزه علميه نجف ارتباط پيدا كرده و مفاسد دستگاه كنوني و مخاطراتي كه براي مملكت در پيش است به آنها خاطرنشان كنيم .
ششم ، در ميان شاهزادگان و رجال دولت كساني كه ناراضي هستند جمع كرده و با خود همفكر نماييم .
هفتم ، در ميان روحانيون متنفذ تهران با آنهايي كه جسارت شجاعت دارند بدون اينكه از منظور ما آگاه شوند همفكري كنيم .
هشتم ، اگرچه مردان روشنفكري كه در ميان دولتيان هستند ترسو و محافظه كار مي باشند ولي چون اطلاعاتي از سياست جهان دارند بايد با آنها به طور مخفيانه مشورت كرد و نظامنامه اصلاحي كه پس از موفقيت بايد اجرا نمود اول تهيه و آماده كرد.
نهم ، كليه افراد اين جمعيت موظفند با تمام وسايل ممكنه در روشن كردن افكار مردم و بسط معارف كوشش كنند و مخاطرات و معايب حكومت استبدادي را و منافع بسط قانون را به مردم بنمايند.
دهم ، نويسندگان اين جمعيت موظفند مقالات چند از اوضاع ايران و مفاسد دستگاه حاكمه نگاشته به جرايد مهم دنيا مخصوصاً روزنامه هايي كه در ممالك آزاد منتشر مي شود بفرستند.
يازدهم ، رفقا مكلفند دستگاه ژلاتين تهيه نموده شب نامه هاي مهيج در ميان مردم منتشر كنند و آسايشي كه ملل متمدن جهان در پرتو قانون دارند گوشزد نمايند و از ترقيات كشورهايي كه داراي حكومت ملي هستند سخن گويند.
دوازدهم ، كساني كه با زبان خارجه آشنا هستند موظفند كه تاريخ انقلابات امم مترقي را ترجمه نموده و منتشر نمايند.
سيزدهم ، خطباء و وعظاء بايد بيش از پيش در بيدار كردن مردم و نشان دادن راه صلاح كوشش نمايند.
چهاردهم ، براي اينكه از اول كار دچار حمله مخالفين و مستبدين و ملاهاي رياكار نشويم رفقا بايد تمام مطالبي را كه به وسايل مختلفه منتشر مي كنند با احكام اسلام مطابق كنند و چيزي كه حربه تكفير به دست بدخواهان بدهد ننويسند.
پانزدهم ، برادران بايد به وسايل ممكنه اطلاعات از دربار سلطنتي و حوزه صدارت و مقامات مهم دولتي به دست آورده و در اختيار مجمع دوستان بگذارند.
شانزدهم ، به برادران تذكر داده مي شود كه در كشورهاي آسيايي و شرقي بيش از هر چيز از جاه طلبي اشخاص مي توان استفاده نمود و چون در ميان روحانيون و رجال دولت و شاهزادگان مردان جاه طلب و خودخواه بسيارند ما بايد با تشويق و تحريك آنها حداكثر استفاده را براي به وجود آوردن انقلاب و رسيدن به مقصودي كه داريم بنماييم .
هفدهم ، گرچه در سرلوحه مرام آزاديخواهان جهان آزادي عقيده است ولي به واسطه مشكلاتي كه در پيش است اكيداً به برادران توصيه مي كنيم كه از اين به بعد از حضور در مجالس ديني و مذهبي غير از مجلس اسلامي خودداري نمايند و وسيله به دست بدخواهان ندهند.
هيجدهم ، ما بايد با آزاديخواهان مملكت و كساني كه در خارج هستند رابطه پيدا كرده و آنان را به همفكري با خود و قيام دادن بر ضد ظالمين تشويق نماييم .
اين هيجده ماده بدون اينكه كوچكترين مخالفتي درباره مواد آن بشود به تصويب رسيد و بنابه پيشنهاد كارگردانان مجمع قرار شد نه نفر براي سرپرستي و اداره جمعيت انتخاب شوند تا هر هفته جلسه خصوصي تشكيل دهند و در صورت لزوم بار ديگر جلسه عمومي را با حضور افرادي كه در همين جلسه حضور داشتند برگزار نمايند. در نتيجه نه نفر زير انتخاب شدند:
ملك المتكلمين ، سيد جمال واعظ ، سيد محمدرضا مساوات ، سيد اسدا... خرقاني ، شيخ الرئيس ابوالحسن ميرزا، آقا ميرزا محسن برادر صدرالعلماء، ميرزا سليمان خان ميكده ، حاجي ميرزا يحيي دولت آبادي ، ميرزا محمد عليخان نصرَ السلطان .
كميته انتخابي هفته اي يك بار در منزل حاج شيخ مهدي شريف كاشاني كه هشتاد سال داشت تشكيل مي شد.

  
  منابع:
1- آدمیت ،فریدون « فکر آزادی» تهران ، سخن 1340.
2- رایین ، اسماعیل « فراموشخانه و فراماسونری در ایران» تهران، رایین 1378.
3- سردار اسعد بختياری ، علی قلی خان « تاريخ بختياری » چاپ دوم ، تهران ، انتشارات اساطير ، 1384. 
5- صادقی‌نیا، ابراهیم « فراماسونری و جمعیت‌های سری در ایران» تهران ، هیرمند، 1377.
3- حائری ،عبدالهادی « تاریخ جنبش‌ها و تکاپوی فراماسونری در کشورهای اسلامی» مشهد، آستان قدس، 1368.
4- کتیرایی ، محمود « فراماسونگر در ایران« تهران، اقبال 1347.
5- ملکزاده ، مهدی « تاريخ انقلاب مشروطيت ايران » جلد 1 تا 7،  ، تهران ،  انتشارات سخن ،1383.